ဗဵု တမ်ရိုဟ် သွက် စက္က

{{Infobox unit
| bgcolour = 
| name = စက္က<br>Second
| image = File:Clock-pendulum.gif
| caption = နာဍဳတဲ မလွိင်ဒၟံင် ဇၟာပ်ပ် စက္က။ 
| standard = သၞောတ်ဂၠးကဝ် မဆေင်ကဵု ယူနေတ်<br>SI base unit
| quantity = အခိင်
| symbol = s
| dimension = T
}}
'''စက္က''' ({{Lang-en|Second}}) ဂှ် ဒှ်သဇိုင်ယူနေတ် (မၜတ်ကၞာတ်) မဆေင် ကုအခိင် ပ္ဍဲကဵု သၞောတ်ယူနေတ်ဂၠးကဝ် (SI)ရ။ မွဲစက္ကဂှ် နွံ ၆၀ မိနေတ် ဟွံသေင်မ္ဂး မွဲနာဍဳဂှ် နွံ ၃၆၀၀ စက္က။ စက္ကဂှ် ကၠုင်နူ အရေဝ်လေတ္တေန် "secunda"။  

စတမ်နူ သၞာံ ၁၉၆၇ တုဲ ပံက်လဝ် ပွံက် လလအ်အခိင် မွဲစက္ကဂှ် နွံ အခိင်လွိင်ဓါတ်ဓရေတ်လလဳ (Electromagnetic radiation) ၉ ၁၉၂ ၆၃၁ ၇၇၀ အလန် မပလံင် ဗစိုပ်ရေင်သကအ် အကြာ လဒက်ပတန်ဟာဲပါဝှိန် (Hyperfine structure) ၜါရ။ ကိုပ်ကၠာဟွံစိုပ်သၞာံ ၁၉၅၆ ဂှ် မွဲစက္ကဂှ် ပံက်လဝ် ပွံက် နွံ 1/86.400 (24 × 60 × 60 = 86.400)။ ကိုပ်ကၠာ ပွံက်အဓိပ္ပါယ် စက္က ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ် ဟွံဂွံပဒတန်ဏီဂှ် စက္က ဂှ် ပံက်လဝ်ပွံက် မဒုင်သဇိုင် ကုဒကုတ် သၞာံ tropical year ရ။<ref>Niels Bohr Institutet, [https://web.archive.org/web/20121104235616/https://www.nbi.ku.dk/spoerg_om_fysik/fysik/hvad_er_tid/ Hvad er tid?] Arkiveret version fra nov. 2012.</ref>

စက္ကဂှ် ပ္ဍဲကဵု မရိုဟ်လၟိဟ် ယူနေတ်တၞဟ်တအ်လေဝ် စကာဒၟံင်ကီုရ။ ဥပမာ မဳတာ နကဵုစက္က <math>\Big(\frac{m}{s}\Big)</math> သွဟ်ဒမြဟ်၊ မဳတာ ပ္ဍဲမွဲစက္က  <math>\Big(\frac{m}{s^2}\Big)</math> သွက် အသိင်၊ တုဲပၠန် ပ္ဍဲမွဲစက္က <math>\Big(\frac{1}{s}=s^{-1}\Big)</math> အလန်ဂလိုင်လဵု မကတဵုဒှ်တအ်ရ။  

စက္ကဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် ရိုဟ်စလၟိဟ် နာဍဳ ကေုာံ မိနေတ်တအ်ရ။ ဗီုမရိုဟ်လၟိဟ်ဂှ်မ္ဂး ဗွဲမဂၠိုင် ရိုဟ်နကဵုနဲ ဂၞန်ဒကုတ် နကဵု စှ်ဒကုတ် ဟွံသေင်မ္ဂး ကၠံဒကုတ်တအ်ရ။ ပ္ဍဲကဵုသိပ္ပံမ္ဂး ရိုဟ်လၟိဟ် စက္က နကဵု မဳလဳစက္က milliseconds (လ္ၚီဒကုတ်)၊ မဳခရဝ်စက္က microseconds (မဳလဳယာန်ဒကုတ်)၊ နနဝ်စက္က nanoseconds (ဗဳလဳယာန်ဒကုတ်) လဆောဝ်မ္ဂး လလအ်မပြဟ်နူ မွဲစက္ကဏီရ။ နကဵုလၟေင်တ္ၚဲမ္ဂး မွဲစက္ကဂှ် နွံ ၁-ဂဳဂါဟေရ်တ် (1-gigahertz microprocessor) မဒှ် မွဲဗဂေတ် ၁ နနဝ်စက္က။ ပရဟ်ကေန်မရာ မတက်ကေတ်ဗီုဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် နွံမွဲစက္က၊ လ္ၚဵုမ္ဂး နွံ 1⁄30 စက္က ဟွံသေင်မ္ဂး နွံ 1⁄1000 စက္ကရ။ 

ကိရိယာ မရိုဟ်လၟိဟ်အခိင် မရိုဟ်လၟိဟ်စက္က ဍာံအိုတ်ဂှ် ဒှ်နာဍဳလဝိင် (pendulum clock) မခၞံဗဒှ်လဝ် နူကဵု ၁၇ ဗွဝ်ကၠံတေအ်ရ။ စနူ သၞာံ ၁၉၅၀တအ်တုဲ နာဍဳအာတဝ်မေတ် (atomic clock) ကတဵုဒှ်ကၠုင်တုဲ နာဍဳအာတဝ်မေတ်ဂှ် ဟိုတ်နူ ရိုဟ်လၟိဟ် ကေုာံ မဂိုင်ဒေပ်အခိင် ခိုဟ်နူကဵု ဂၠးတိမဂေတ်ဏီတုဲ နဒဒှ် ဒကေဝ်ဍာ်ဒတန်ဂှ် တ္ၚဲဏအ် စၟတ်သမ္တီလဝ်ရ။ 

== SI multiples ==
SI prefix ဂှ် ညးစကာစ ပ္ဍဲကာလ မရိုဟ်လၟိဟ် လလအ်အခိင် မအောန်နူ မွဲစက္ကရ။ <ref name=IAU>

{{cite web
 |url         = http://www.iau.org/Units.234.0.html
 |title       = Recommendations Concerning Units
 |accessdate  = February 18, 2007
 |author      = International Astronomical Union
 |url-status     = dead
 |archiveurl  = https://web.archive.org/web/20070216041250/http://www.iau.org/Units.234.0.html
 |archivedate = February 16, 2007
}} Reprinted from the "IAU Style Manual" by G.A. Wilkinson, Comm. 5, in IAU Transactions XXB (1987).</ref>

{| class="wikitable"
|+SI multiples for second (s)
! colspan="3" |Submultiples
| rowspan="12" |
! colspan="4" |Multiples
|-
!Value
!SI symbol
!Name
!Value
!SI symbol
!Name
!Human-readable
|-
|10<sup>−1</sup> s
|ds
|decisecond
|10<sup>1</sup> s
|das
|decasecond
|10 seconds
|-
|10<sup>−2</sup> s
|cs
|centisecond
|10<sup>2</sup> s
|hs
|hectosecond
|1 minute 40 seconds
|-
|10<sup>−3</sup> s
|'''ms'''
|'''millisecond'''
|10<sup>3</sup> s
|ks
|kilosecond
|16 minutes 40 seconds
|-
|10<sup>−6</sup> s
|'''µs'''
|'''microsecond'''
|10<sup>6</sup> s
|Ms
|megasecond
|11.6 days
|-
|10<sup>−9</sup> s
|'''ns'''
|'''nanosecond'''
|10<sup>9</sup> s
|Gs
|gigasecond
|31.7 years 
|-
|10<sup>−12</sup> s
|ps
|picosecond
|10<sup>12</sup> s
|Ts
|terasecond
|31,700 years
|-
|10<sup>−15</sup> s
|fs
|femtosecond
|10<sup>15</sup> s
|Ps
|petasecond
|31.7 million years
|-
|10<sup>−18</sup> s
|as
|attosecond
|10<sup>18</sup> s
|Es
|exasecond
|31.7 billion years
|-
|10<sup>−21</sup> s
|zs
|zeptosecond
|10<sup>21</sup> s
|Zs
|zettasecond
|31.7 trillion years
|-
|10<sup>−24</sup> s
|ys
|yoctosecond
|10<sup>24</sup> s
|Ys
|yottasecond
|31.7 quadrillion years
|- align=center
| colspan="8" |Common prefixes are in '''bold'''
|}

==နိဿဲ==

[[Category:BEHM]]
[[Category:ကွတ်]]